8 maart 2025
Een vrouwelijk Joods verhaal
Door Eddy Janssen
“Ik geloof nog steeds dat alle mensen goed zijn, diep vanbinnen.” (Anne Frank)
“Men kan geen vrede hebben met iemand die je dood wilt.” (Golda Meir)
“Vecht voor de dingen waar je om geeft, maar doe het op een manier die anderen ertoe zal brengen om zich bij je aan te sluiten.” (Ruth Bader Gingsburg)
Inleiding:
Joodse vrouwen hebben door de geschiedenis heen een cruciale rol gespeeld in diverse disciplines, van wetenschap en kunst tot politiek en activisme. Hun bijdragen hebben de wereld op talloze manieren vormgegeven en blijven een inspiratiebron voor toekomstige generaties.
Deze tekst belicht slechts vijftig van deze opmerkelijke vrouwen, zowel uit het verleden als het heden, die elk op hun manier een stempel hebben gedrukt op de wereld.
Wetenschap en Technologie
Joodse vrouwen hebben baanbrekend werk verricht in de wetenschap en technologie.
• Emmy Noether (Duitsland, 1882-1935) Een wiskundige die fundamentele bijdragen leverde aan de abstracte algebra en de theoretische natuurkunde. Ze staat bekend om de stelling van Noether, die een verband legt tussen symmetrie en behoudswetten in de natuurkunde.
• Rosalind Franklin (Verenigd Koninkrijk, 1920-1958) was een cruciale figuur in de ontdekking van de DNA-structuur. Haar röntgenfoto’s van DNA waren essentieel voor de ontwikkeling van het model van de dubbele helix.
• Gertrude Elion (Verenigde Staten, 1918-1999) was een biochemica en farmacologe. Ze heeft belangrijke bijdragen geleverd aan de ontwikkeling van medicijnen, waaronder geneesmiddelen tegen leukemie, malaria en aids. Elion werkte samen met George Hitchings en won in 1988 de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde voor hun ontdekkingen van belangrijke principes van medicamenteuze behandelingen.
• Esther Lederberg (Verenigde Staten, 1922-2006) was een pionier in de microbiologie en genetica. Ze ontdekte het lambda-fagevirus en ontwikkelde methoden voor het overbrengen van bacteriële kolonies, wat leidde tot belangrijke vooruitgang in de genetica.
• Lisa Meitner (Oostenrijk/Zweden, 1878-1968) was een natuurkundige die een belangrijke rol speelde in de ontdekking van kernsplijting. Haar werk legde de basis voor de ontwikkeling van kernenergie en nucleaire geneeskunde.
Literatuur en Kunst
Joodse vrouwen hebben de wereld verrijkt met hun literaire en artistieke talenten.
• Rachel (Elizabeth-Rachel Félix, Frankrijk, 1821-1858) Een gevierd tragédienne, bekend om haar rollen in klassieke Franse toneelstukken. Ze was een van de grootste actrices van haar tijd.
• Grace Aguilar (Verenigd Koninkrijk, 1816-1847) Een productief schrijfster van Joodse religieuze en morele verhalen, poëzie en romans. Haar werk was populair in de 19e eeuw.
• Nelly Sachs (Duitsland/Zweden, 1891-1970) ontving de Nobelprijs voor de Literatuur voor haar krachtige poëzie over het lot van de Joden tijdens de Holocaust. Haar werk getuigt van de gruwelen van de oorlog en de veerkracht van de menselijke geest.
• Grace Paley (Verenigde Staten, 1922-2007) was een invloedrijke schrijfster van korte verhalen die zich richtte op de ervaringen van vrouwen, immigranten en de arbeidersklasse. Haar werk gaf een stem aan degenen die vaak over het hoofd werden gezien.
• Cynthia Ozick (Verenigde Staten, 1928) is een veelgeprezen romanschrijfster en essayiste die thema’s als identiteit, cultuur en de rol van de Joden in de moderne wereld onderzoekt.
• Amy Winehouse (Verenigd Koninkrijk, 1983-2011) was een getalenteerde zangeres en songwriter met een unieke stem en stijl. Haar muziek was een mix van jazz, soul en R&B.
• Sarah Bernhardt (Frankrijk, 1844-1923) Een legendarische actrice, bekend om haar expressieve stijl en haar vermogen om een breed scala aan rollen te spelen.
• Barbra Streisand (Verenigde Staten, 1942) is een legendarische zangeres, actrice en regisseur die talloze prijzen heeft gewonnen, waaronder Oscars, Grammy’s en Emmy’s. Ze is een rolmodel voor vrouwen over de hele wereld.
Politiek en Activisme
Joodse vrouwen hebben zich ingezet voor sociale rechtvaardigheid en politieke verandering.
• Ernestine Rose (Polen/Verenigde Staten, 1810-1892) Een belangrijke voorvechtster van vrouwenrechten, abolitionisme en andere sociale hervormingen. Ze was een bekend spreekster en activiste.
• Lily Montagu (Verenigd Koninkrijk, 1873-1963) Een leider in de liberale joodse beweging in Groot-Brittannië. Ze was de eerste vrouw die een preek hield in een synagoge in Engeland.
• Rosa Luxemburg (Polen/Duitsland, 1871-1919) was een invloedrijke socialistische denker en activiste. Ze was een voorvechtster van de rechten van de arbeiders en een tegenstander van oorlog en onderdrukking.
• Emma Lazarus (Verenigde Staten, 1847-1889) schreef sterk melancholische gedichten, maar onder invloed van de berichten van emigranten over pogroms in de Oekraïne veranderde de toon van haar werk en wijdde ze zich geheel aan de verdediging van het vervolgde Joodse volk.
• Simone Veil (Frankrijk, 1927-2017) was een overlevende van de Holocaust en een prominent politica die streed voor vrouwenrechten en Europese integratie. Ze was verantwoordelijk voor de legalisering van abortus in Frankrijk.
• Ruth Bader Ginsburg (Verenigde Staten, 1933-2020) was een associate justice van het Supreme Court van de Verenigde Staten en een voorvechtster van gendergelijkheid. Ze was een icoon voor feministen en een inspiratie voor vrouwen over de hele wereld.
• Barbara Boxer (Verenigde Staten, 1940) was een senator voor Californië. Ze was een voorstander van milieubescherming, onderwijs en de rechten van vrouwen en minderheden.
• Bella Abzug (Verenigde Staten, 1920-1998) was een congreslid en een leidende figuur in de feministische beweging. Ze was een voorvechtster van vrede, burgerrechten en de rechten van vrouwen.
• Hannah Arendt (Duitsland/Verenigde Staten, 1906-1975) was een invloedrijke politiek filosofe die bekend staat om haar werk over totalitarisme, de menselijke conditie en de aard van de macht. Haar boek “The Origins of Totalitarianism” is een klassieker in de politieke theorie.
Historische Vrouwen in de religie
• Sara (Bijbelse figuur) was een van de belangrijkste vrouwen in het Oude Testament van de Bijbel. Ze was de vrouw van Abraham en de moeder van Isaak. Sara is vooral bekend om haar schoonheid, haar hoge leeftijd waarop ze nog een kind kreeg, en haar rol in het verbond dat God met Abraham sloot. Sara wordt herinnerd als een sterke en gelovige vrouw die een cruciale rol speelde in de geschiedenis van het volk Israël. Haar verhaal is een inspiratie voor vrouwen over de hele wereld.
• Mirjam (Bijbelse figuur) was een profetes en de zus van Mozes en Aäron in het Oude Testament van de Bijbel. Ze wordt voor het eerst genoemd in Exodus 15:20, waar ze wordt beschreven als een profete die de vrouwen van Israël leidt in een lofzang op God na de doortocht door de Rode Zee. Mirjam speelde een belangrijke rol in de geschiedenis van het volk Israël. Ze hielp haar moeder om Mozes te beschermen toen hij als baby werd geboren en werd later een van de leidsters van het volk. Ze wordt ook genoemd in Numeri 12, waar ze samen met Aäron in opstand komt tegen Mozes.
• Esther (Bijbelse figuur) is een van de meest inspirerende vrouwen in de Bijbel. Haar verhaal is te vinden in het boek Esther, dat naar haar is genoemd. Esther wordt herinnerd als een moedige, slimme en gelovige vrouw die haar volk redde van de ondergang. Haar verhaal is een inspiratie voor velen, omdat het laat zien hoe één persoon het verschil kan maken, zelfs in moeilijke omstandigheden.
Overige Disciplines
Joodse vrouwen hebben ook uitmuntendheid bereikt in andere disciplines, zoals sport, zakenleven en filantropie.
• Sheryl Sandberg (Verenigde Staten, 1969) is de COO van Facebook. Ze is een voorstander van vrouwenrechten en de auteur van het boek “Lean In”.
• Arianna Huffington (Griekenland/Verenigde Staten, 1950) is de medeoprichtster van The Huffington Post. Ze is een succesvolle zakenvrouw en een voorstander van mindfulness en welzijn.
• Esther Vilar (Argentinië/Duitsland, 1935) is een bekende schrijfster en critica. Haar werk daagt traditionele opvattingen over gender en relaties uit.
• Anne Frank (Duitsland/Nederland, 1929-1945) was een Joods meisje dat tijdens de Tweede Wereldoorlog een dagboek schreef over haar leven in de onderduik. Haar dagboek is een van de meest gelezen boeken ter wereld en een symbool van hoop en verzet.
• Yaël Naim (Frankrijk/Israël, 1978) is een populaire zangeres en songwriter. Ze heeft verschillende albums uitgebracht en toert internationaal.
Lokale talenten
België
• Esther Perel (België, 1958) is een gerenommeerde Belgisch-Amerikaanse psychotherapeute. Ze werd bekend door haar onderzoek naar de spanning tussen de behoefte aan veiligheid (liefde, ergens bij horen en nabijheid) en de behoefte aan vrijheid (erotisch verlangen, avontuur en afstand) in menselijke relaties.
o Diane von Furstenberg (België/Verenigde Staten, 1946) is een iconische modeontwerpster die bekend staat om haar wikkeljurk. Ze is een succesvolle zakenvrouw en een filantroop.
o Chantal Akerman (België, 1950-2015) was een invloedrijke filmregisseuse die bekend stond om haar avant-gardistische werken. Haar films verkenden thema’s als gender, identiteit en de Holocaust.
o Sophie Wilmès (België, 1975) is de eerste vrouwelijke Joodse Eerste Minister van België.
o Virginie Efira (België, 1977) is een succesvolle actrice die in Franse en internationale films speelt. Ze is meervoudig bekroond voor haar acteerprestaties.
• Nederland:
o Jessica Durlacher (Nederland, 1961) is een bekroonde schrijfster en columniste. Zij is getrouwd met de bekende schrijver Leon de Winter.
o Renate Rubinstein (Duitsland 1929- Nederland 1990) was een Nederlandse schrijfster, journaliste en columniste. Kort na haar dood verscheen haar boek Mijn beter ik, waarin onthuld werd dat ze vanaf 1980 tot diens dood in 1987 een geheime verhouding had met de bekende auteur Simon Carmiggelt.
o Sonja Barend (Nederland, 1940) is een Nederlandse voormalig televisiepresentatrice, die ook wel de ‘koningin van de talkshow’ wordt genoemd. Meer dan veertig jaar was ze op televisie te zien.
o Dieuwertje Blok (Nederland, 1957-2025) was omroepster, televisiepresentatrice en actrice. Ze presenteerde van 2001 tot en met 2023 het Sinterklaasjournaal en sinds 2002 presenteerde ze ook de intocht van Sinterklaas op de Nederlandse televisie.
o Yvonne Kroonenberg (Nederland, 1950) is een Nederlandse schrijfster en columniste. In haar boeken schrijft ze met humor over alles wat er verkeerd kan gaan tussen mannen en vrouwen, en toont ze zich een voorvechtster van het feminisme.
Israëlische Joodse vrouwen
• Golda Meir (Oekraïne/Israël, 1898-1978) was de eerste vrouwelijke premier van Israël. Ze leidde het land door moeilijke tijden en was een symbool van kracht en vastberadenheid.
• Ada Yonath (Israël, 1939) ontving de Nobelprijs voor haar onderzoek naar de structuur en functie van ribosomen. Dit heeft geleid tot een beter begrip van eiwitsynthese en de ontwikkeling van nieuwe antibiotica.
• Gal Gadot (Israël, 1985) is een internationaal bekende actrice, vooral bekend als Wonder Woman. Ze is een voorvechtster van vrouwenrechten en een rolmodel voor jonge vrouwen.
• Natalie Portman (Israël/Verenigde Staten, 1981) is een Oscar-winnende actrice en regisseuse die bekend staat om haar intelligentie en activisme. Ze is een voorstander van onderwijs en gelijke rechten.
• Mayim Bialik (Verenigde Staten, 1975) is een actrice en neurowetenschapper. Ze is vooral bekend van haar rol in de sitcom “The Big Bang Theory”.
• Ayelet Shaked (Israël, 1976) is een politica en lid van de Knesset. Ze is een van de meest invloedrijke vrouwen in de Israëlische politiek.
Bronvermeldingen
• Joodse Virtuele Bibliotheek: https://www.jewishvirtuallibrary.org/
• Joods Vrouwenarchief: https://jwa.org/
• Wikipedia: https://www.wikipedia.org/
• Encyclopedie van Vrouwen en Religie: https://iupress.org/9780253346858/encyclopedia-of-women-and-religion-in-north-america-set/
